Gniazda bocianie

W Polsce bociany zakładają gniazda głównie na słupach elektroenergetycznych, budynkach,drzewach, rzadziej na kominach i innych wysokich, stabilnych obiektach. Lokalizują je najchętniej na wysokości 10–20 m nad ziemią, w pobliżu zasobnych w pokarm żerowisk. Najwięcej bocianich gniazd w naszym kraju (około 60 % w 2004 roku) znajduje się na słupach elektroenergetycznych. 10 lat wcześniej odsetek tak zlokalizowanych gniazd wynosił ok. 36%. Podobną tendencję w przenoszeniu się bocianów na słupy można zaobserwować również w innych europejskich krajach (np. na Węgrzech ok. 80 % gniazd znajduje się na słupach, na Słowacji – ok. 75%). W latach 70 tych XX wieku dominowały w Polsce gniazda na budynkach, słupy jako dogodne miejsce lęgowe wybierało mniej niż 3% bocianich par. Jednak na skutek zmian pokryć dachowych i rozrastania się sieci energetycznej, na przestrzeni kilkudziesięciu lat, preferencje bocianów co do wyboru miejsca na gniazdo zmieniły się diametralnie. W roku 1995 na budynkach zlokalizowanych było ponad 30% bocianich gniazd w Polsce, a w 2004 roku już tylko ok. 19%. Gniazda zlokalizowane na drzewach stanowiły w 1995 roku ok. 25%, a w 2004 jedynie ok. 17% wszystkich bocianich „mieszkań”.

Prezentowane powyżej mapy ilustrują zmiany miejsc umieszczenia gniazd w poszczególnych województwach pomiędzy rokiem 1995 i 2004. Na mapach uwzględniono tylko te kategorie umieszczenia gniazd, które przekroczyły w danym województwie 20%. Dla kategorii przekraczających 50 % wszystkich gniazd w województwie użyto większych symboli. W przypadku symboli o jednakowej wielkości naniesiono je w kolejności od najliczniejszej do mniej licznych (od lewej do prawej).

Do budowy, bądź odnowienia gniazda, bociany przystępują zaraz po powrocie z zimowiska. Podstawa budowli powstaje z patyków i gałęzi, do wyściółki wnętrza służą pęki traw, rozłogi perzu, słoma, a współcześnie coraz częściej, także różnego rodzaju śmieci: worki foliowe, szmaty, papiery, plastikowe sznurki. Rozbudowywane i poprawiane każdego roku bocianie gniazdo, po kilkudziesięciu latach osiąga znaczny ciężar (średnio 500 kg, a wyjątkowo nawet 2 tony). Jego średnica waha się od 90 do 200 cm, a wysokość może przekraczać nawet 2 m.

Atrakcyjnie umieszczone gniazda i ich skupienia na niewielkim obszarze stanowią dużą atrakcję turystyczną. Szczególnymi miejscowościami są w Polsce wsie, w których istnieje po kilkadziesiąt gniazd bocianich. Miejsca takie dzięki zaangażowaniu lokalnych władz, mieszkańców i współpracujących z nimi organizacji społecznych stają się coraz bardziej znane i odwiedzane przez turystów. Do najsłynniejszych należą: Żywkowo (woj. warmińsko-mazurskie), Mosty (woj. lubelskie), Pentowo (woj. podlaskie), Kłopot (woj. lubuskie).